1. مسجد
مسجد، نظامی اجتماعی است که در راستای تحقق آرمان های متعالی یک جامعة اسلامی مستقیماً از جانب شارع مقدس تعبیه شده و در سیره و سنت پیشوایان دینی(ع) ظاهر شده است. یکی از کارکردهای بنیادین مسجد، پرورش اعضای جامعة اسلامی است (علامه مجلسی، ج 80 ، ص 386 ، باب 8 و ج، ص 109، باب). آنچه که در سیره و سنت پیامبر و ائمة معصومین(ع) جلوه یافته، همان شئون مسجد است که به آن کارکردها و ظرفیت های متنوعی می دهد. بی شک نقش قابل توجه مسجد در تغییر و تحولات جامعة اسلامی واضح است. مسجد- یکی از مهم ترین نهادهای فرهنگی- اجتماعی تدبیرشده در اسلام- همواره در کلام و سیرة پیشوایان دینی و در مستندات و تجربیات تاریخی جایگاه راهبردی خود را ظاهر کرده است.
مسجد نهادی نیست که به ابتکار مسلمین بنا شده باشد، بلکه به عنوان «اولین» و یکی از موثرترین زیربناهای تحرک و پویایی جامعة اسلامی، توسط پیامبر اکرم(ص) از جانب الهی بنیان نهاده شده است (علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 86 ، ص 232 ؛ ابن هشام، 1375 ، ج 1، ص 326 ؛ مسعودی، 1374 ، ج 1، ص 624). لذا اگر خواسته شود حرکت جامعه به سوی مدینه ای فاضله و نبوی سوق داده شود، لزوماً باید به تناسب، مسجد به جایگاه اصلی که شارع، چارچوب آن را بیان کرده است، بازگردد.
در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران آمده است: *مسجد نهادی است فعال، اثرگذار، مسئولیت‌پذیر در صحنه تعاملات فرهنگی، برخوردار از روحیه تعاون، سازگاری اجتماعی، توانا، پویا، کارآمد، توانمند در ترویج، آموزش و تبلیغ فرهنگ اسلامی، با بهره‌مندی از حضور و مشارکت مردمی و حمایت از حضور و مشارکت مردمی و حمایت دستگاه‌های فرهنگی، اجرایی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی بر اساس تعالیم عالیه اسلام و اندیشه‌های گوهربار امام، رهنمودهای مقام معظم رهبری در جهت تربیت و هویت اسلامی انقلابی، وحدت ملی، الهام‌بخش، مؤثر برای جهان معاصر به‌ویژه کشورهای اسلامی.*
اهمیت مسجد به عنوان نهاد اجتماعی به حدی بوده که به صورت یکی از نیازهای افراد جامعه محسوب می شده است. امام زمان(عج) نیز در هنگام تشکیل حکومت در نقاط عالم اولین اقدامشان تأسیس مسجد خواهد بود.[1]
2.کارکردهای مسجد در زمان پیامبر گرامی اسلام(ص)
-پایگاه عبودیت، بندگی و وارستگی
-کانون فعالیتهای علمی و فرهنگی
-مرکزتصمیم گیری های سیاسی وحکومتی
-دادگستری و مرجع حل و فصل دعاوی
-مقر فرماندهی و بسیج نیروهای نظامی
-ارائه خدمات پزشکی
-مرکز اطلاع رسانی
-مرکز حل مشکلات اجتماعی.[2]
همچنانکه در جملات صدرالذکر آمد، مسجد می تواند در آبادانی ظاهر و باطن شهرها نقش مهم و بی بدیلی ایفا نماید که این منوط به برنامه ریزی ها و همراهی مسئولین و دست اندکاران متعهد و دلسوز نظام اسلامی و همچنین همه آحاد جامعه، می باشد. این مهم وقتی قابل توجه است که بدانیم، مسجد یکی از نمادهای اصیلِ شهر اسلامی و تزریق کننده و تقویت کننده فرهنگِ اصیل اسلامی ایرانی است.
منابع
1.همایون؛ محمدهادی و عبداللّهی نیسیانی؛ علی، تجزیه و تحلیل سیستمی فرآیند پرورش منابع انسانی در مسجد؛ مطالعة موردی: علل پویایی و حیات مسجد صنعتگران مشهد، اندیشه مدیریت، سال اول، شمارة دوم _ پاییز و زمستان 1386 ، صص126-99
2. جوان آراسته، حسین، کارکرد مسجد در حکومت نبوی، حکومت اسلامی، سال دوازدهم، شماره اول
